BAGAN – VÙNG ĐẤT BỊ BỎ QUÊN (MYANMAR)
09/08/2014
Trải rộng trên dải đồng bằng khô cằn bên bờ phía Đông sông Ayeyarwady thuộc TT Myanmar, cách TT Mandalay 145 km về phía Tây Nam, Bagan là một thị xã nhỏ thuộc vùng Mandalay với diện tích quy hoạnh khoảng chừng 25 dặm vuông ( chừng 40 km² ) và là một khu vực khảo cổ quan trong của Myanmar, nơi quy tụ những khu công trình kiến trúc đền chùa độc lạ, một thời nổi tiếng nhất vùng Khu vực Đông Nam Á …
NƠI THỜI GIAN NGỪNG LẠI
Nguyên đô thị cổ Bagan từng được biết đến trong lịch sử vẻ vang với tên Pagan, kinh đô của vương quốc Pagan. Lịch sử triều đại Pagan khởi đầu từ khoảng chừng năm 849 khi quốc vương Pyinbya ( trị vì 846 – 878 ) chọn xây thành, định hình kinh đô của vương triều Pagan vừa hình thành và đặt tên Pagan. Trong 200 năm tiếp theo, vương quốc Pagan ngày càng vững mạnh và tóm gọn những khu vực lân cận. Cao điểm là vào năm 1057, vua Anawrahta ( trị vì 1044 – 1077 ) đã chinh phục vương quốc Ramannadesa ( còn gọi là vương quốc Thaton ) của người Mon ở Hạ Miến, thống nhất những miền đất tạo thành chủ quyền lãnh thổ Myanmar thời nay .
Nơi thời hạn ngừng lại – Ảnh : nguồn khampha.vn
Với cuộc thôn tính vương quốc Ramannadesa, vua Anawrahta đã đem về Hà Nội Thủ Đô Pagan nhiều thánh tích và kinh văn Phật giáo cùng nhiều nghệ sĩ, nhà kiến trúc tài ba. Trong thời hạn từ thế kỷ XI đến thế kỷ XIII, những vua Pagan đã cho kiến thiết xây dựng hơn 10.000 đền chùa và tu viện trên vùng đất kinh đô. Đây cũng là thời kỳ chuyển tiếp từ Phật giáo Đại thừa sang Phật giáo Theravada, ghi lại sự khởi đầu của những truyền thống lịch sử Phật giáo mới ở Myanmar …
Bộ sưu tập kiến trúc kỳ vĩ – Ảnh : nguồn alumni.umich.edu
Vương quốc Pagan khởi đầu suy yếu từ thế kỷ XIII mà một trong những nguyên do chính là do vương quốc này dành quá nhiều nguồn lực cho việc thiết kế xây dựng những khu công trình tôn giáo ( ! ). Chỉ trong năm 1280, đã có tới hai phần ba đất đai canh tác ở Thượng Miến được điều chuyển cho tôn giáo. Chính sách miễn thuế so với đất của tôn giáo đã dẫn đến việc thất thu ngân sách làm giảm bổng lộc của quan lại và giới quân sự chiến lược, vô hình trung đã làm suy yếu lòng trung thành với chủ của những quan viên, tạo cơ sở cho những mầm mống rối loạn từ bên trong, chưa kể những thử thách liên tục đến từ bên ngoài …
Hoàng hôn ở Bagan – Ảnh : nguồn christophermartinphotography.com
Việc phải đến đã đến, từ đầu thế kỷ XIII người Shan khởi đầu vây hãm vương quốc Pagan từ phía Bắc và phía Đông. Người Mông Cổ sau khi chinh phục Nam Chiếu vào năm 1253, cũng đã triển khai xâm lược Pagan vào năm 1277 và đến năm 1287 đã triệt phá kinh đô Pagan, kết thúc 230 năm thịnh trị của triều đại Pagan ở đồng bằng Ayeyarwaddy và khu vực. Vương quốc Pagan bị rơi vào thực trạng chia cắt suốt 250 năm tiếp theo, đô thị Pagan không còn là kinh đô và dân số đã giảm xuống chỉ bằng một ngôi làng, họ sống ẩn mình bên những gì còn sót lại của một nơi đã từng là chốn phồn hoa đô hội …
Bagan – miền đất cổ tích – Ảnh : nguồn myanmartours.us
Trải qua thời hạn với bao biến thiên dâu bể, Bagan thời nay vẫn là một thị xã cổ tích đúng nghĩa. Ngoài hai con đường lớn có trải nhựa, dài khoảng chừng 10 km mỗi đường chạy từ Bắc xuống Nam, còn lại đều là đường đất, không cả thềm đường hay cống rãnh … Nhìn cảnh người nông dân đánh đôi bò trên những cánh đồng đầy cát giữa những đền tháp hoang tàn, tưởng như nơi đây thời hạn đang ngừng lại, Bagan thật đã ngủ quên từ hàng thế kỷ trước …
NHỮNG NGÔI ĐỀN BỊ BỎ QUÊN
Là kinh đô của vương triều Pagan hùng mạnh trong suốt hơn hai thế kỷ, Pagan tập trung chuyên sâu những siêu phẩm kiến trúc đồ sộ mà giá trị hoàn toàn có thể sánh ngang với hai quần thể đền tháp Phật giáo vĩ đại là đền Angkor Wat của Campuchia và đền Borobodur tại miền Trung hòn đảo Java ( Indonesia ). Sau khi vương triều Pagan bị tàn phá và kinh đô Pagan bị triệt phá, việc thiết kế xây dựng những khu công trình tôn giáo tại đây gần như bị ngưng trệ trong suốt thời hạn dài. Từ thế kỷ XV đến XX, chỉ ghi nhận được chừng 200 ngôi đền mới .
Vùng đất bị bỏ quên – Ảnh : nguồn telegraph.co.uk
Tuy cố đô với những đền chùa vẫn là điểm đến của khách hành hương, nhưng lượng người mộ đạo về đây cũng chỉ tập trung chuyên sâu ở những ngôi đền chính, đang khi hàng ngàn ngôi đền ít nổi tiếng và nằm xa khuất bị rơi vào thực trạng hoang phế, không sống sót nổi trước sức công phá của thời hạn, đặc biệt quan trọng trận động đất năm 1975 đã chôn vùi rất nhiều đền, chùa … Hiện trên vùng đất Bagan cổ vẫn còn lại 2.217 ngôi đền chùa, trở thành kho lưu trữ bảo tàng sống dẫn chứng một thời hoàng kim của vương triều Pagan, hiện thân của lối kiến trúc Mon phần đông không còn sống sót .
Chùa Vàng Shwezigon – Ảnh : nguồn asiaexplorer.com
“Mon” là kiểu kiến trúc rất phổ biến nơi các đền chùa lớn ở Bagan, với đặc trưng là những chùa bút tháp đặc kín trong giai đoạn đầu và đến thời hậu Mon là những ngôi đền có kiến trúc rỗng bên trong. Tiêu biểu cho kiến trúc Mon phải kể đến chùa vàng Shwezigon – ngôi chùa vàng đầu tiên được xây dựng tại Miến Điện, trở thành mẫu mực cho các kiến trúc đền chùa về sau. Cùng với chùa Shwezigon được đánh giá cổ kính nhất, Bagan còn tồn tại nhiều công trình nổi tiếng như ngôi đền Ananda rộng lớn nhất và được bảo quản tốt nhất; đền Thatbyinyu với kỷ lục về chiều cao được xây dựng vào giữa thế kỷ XII, có thể được nhìn thấy tại bất cứ đâu trong vùng; chùa Dhamma Yangyi là một công trình đồ sộ nhất…
Đền Thatbyinyu – Ảnh : nguồn kennethparker.com
Tuy còn hơn 2000 kiến trúc đền chùa nhưng thực tiễn chỉ khoảng chừng vài chục trong số đó là được chăm nom liên tục. Vào những năm 1990, chính quyền sở tại Myanmar đã có những cố gắng nỗ lực để Phục hồi những đền chùa bị hủy hoại, nhưng quả thật đáng tiếc khi việc trùng tu đã phần nào làm biến dạng những đền tháp, hoặc khiến cho chúng không còn giữ nguyên trạng với vật liệu khởi đầu. Bên cạnh đó, để lôi cuốn hành khách, họ đã cho làm một con đường bốn làn xe hơi xuyên qua khu di tích lịch sử Bagan ( Old Bagan ) nối thị xã Nyang-U với thị xã New Bagan, xây tháp ngắm cảnh ( Seeing Town ) ngay giữa khu di tích lịch sử, cho mở sân golf ngay ở nơi cần bảo vệ khắt khe … Việc thiếu thận trọng trong trùng tu di tích lịch sử đã vấp phải sự phản đối thoáng rộng của những sử gia và những nhà khảo cổ, dẫn đến việc UNESCO chưa công nhận khu đô thị cổ Bagan là di sản quốc tế .
BAGAN HẤP DẪN KHÁCH DU LỊCH
Những tưởng Bagan với đời sống trầm lặng cùng những đền chùa cổ kính và hoang phế sẽ dần đi vào quên lãng theo thời hạn, nhưng du lịch với những khuynh hướng tò mò điều kỳ thú đã như làn gió mới thức tỉnh Bagan. Du khách thích đến Bagan để được tận mắt chiêm ngưỡng và thưởng thức bộ sưu tập những ngôi đền chùa cổ kính, cảm xúc như đang quay trở lại quá khứ đầy sinh động, nơi mà những dấu ấn thời đại và lịch sử dân tộc văn hóa truyền thống thời xưa vẫn còn bàng bạc trong khoảng trống và thời hạn .
Bagan êm đềm và yên bình – Ảnh : nguồn quinnmattingly.com
Rất nhiều ngôi đền ở Bagan xứng danh là kỳ quan văn hóa quốc tế. Điểm mê hoặc là những khu công trình này hầu hết không sử dụng đến chất kết dính như thời văn minh mà vẫn bảo vệ được cấu trúc bền vững và kiên cố với thời hạn. Sự tinh xảo của người thợ xưa được bộc lộ khá rõ nét qua việc thiết kế xây dựng những mái vòm lớn, việc bố cục tổng quan hành lang cửa số có giám sát để vận dụng những tia nắng chiếu vào khuôn mặt của bức tượng Phật, tạo nên những vầng hào quang tự nhiên …
Đền Incredible – Ảnh : nguồn theplanetd.com
Tham quan Bagan, hành khách nên dành thời hạn ghé thăm ngôi làng lá Salay ở phía Nam, nơi vẫn còn lại 1 số ít ngôi đền và tu viện cổ được kiến thiết xây dựng trọn vẹn bằng gỗ. Điển hình trong số đó phải kể đến đền Youqson Kyaung được kiến thiết xây dựng từ thế kỷ XIX, với những chi tiết cụ thể chạm khắc gỗ độc lạ miêu tả cuộc sống của Đức Phật. Ở về phía Bắc Bagan, ngọn núi Popa cũng là một TT tín ngưỡng và là niềm tự hào của người dân Myanmar. Trên đỉnh ngọn núi thiêng có ngôi đền thờ lưu giữ rất nhiều tượng Phật lớn, lôi cuốn người sùng đạo đến từ khắp nơi. Bao quanh ngọn núi Popa là vườn vương quốc, những chuyến du khảo bằng xe ngựa hoặc đi bộ xuyên rừng là thời cơ mê hoặc mày mò những loài chim qúy hiếm .
Khu resort Aureum Palace Bagan – Ảnh : nguồn remotelands.com
Hiện nay hoạt động giải trí kinh tế tài chính chính của Bagan là dịch vụ du lịch, nhiều khách sạn, nhà nghỉ từ tầm trung đến hạng sang đã xuất hiện tại khu New Bagan cung ứng nhu yếu ngày càng lớn của hành khách. Bagan cũng chú trọng tăng trưởng những nghề thủ công truyền thống như đan lát, chạm khắc gỗ, sản xuất hàng sơn mài …, trong đó đồ sơn mài của Bagan rất nổi tiếng và cũng là một mẫu sản phẩm du lịch mê hoặc. Trên đường tới New Bagan hành khách hoàn toàn có thể ghé thăm những cơ sở làm sơn mài ở làng Myinkaba .
Khinh khí cầu – loại sản phẩm du lịch mê hoặc – Ảnh : nguồn theyoganomads.com
Một loại sản phẩm du lịch không kém mê hoặc tại Bagan là ngồi khinh khí cầu lơ lửng trên cao, quan sát toàn cảnh khu di tích lịch sử với những tán cây, những ngọn tháp tự tôn vút lên trời cao trong làn sương sớm hay ửng đỏ bùng cháy rực rỡ khi vầng Thái dương vừa hé lộ. Du khách đến Bagan thường thích khởi đầu hành trình dài mày mò bằng việc leo lên ngôi chùa cổ Shwesandaw để ngắm bình minh, đến khi chiều về còn muốn trở lại đây nhìn ngắm hoàng hôn trầm mặc và yên bình, để rồi nuối tiếc ngẩn ngơ khi thấy mặt trời lặn xuống chỉ trong khoảnh khắc …
● ● ●
Đến Bagan đẹp nhất là từ tháng Mười đến tháng Tư năm sau. Đây là thời gian Bagan ít nắng nóng và ít mưa, hành khách sẽ gặp nhiều thuận tiện khi mày mò nét đẹp hòa quyện giữa truyền thống cuội nguồn với văn minh, khám phá về đời sống dân cư địa phương và làm quen với người dân Bagan rất mực hiền hòa và thân thiện … Với những gì đã có và những gì còn lại, khu đô thị cổ Bagan thật đáng để tất cả chúng ta tò mò với lòng kính ngưỡng sâu xa …
Ngày 6-7-2019, UNESCO đã chính thức đưa Bagan vào list Di sản quốc tế .
Mai Kim Thành (Tổng hợp)
